Γενική θέση

Η περιοχή μελέτης καταλαμβάνει γεωγραφικά θέση στο δυτικό τμήμα της Περιφέρειας Ηπείρου, στο νοτιοοανατολικό άκρο του Νομού Θεσπρωτίας και συνορεύει με Βόρεια με τον Δήμο Παραμυθιάς, Νότια με τον Νομό Πρεβέζης, Ανατολικά με τον Νομό Ιωαννίνων και Δυτικά με τον Δήμο Αχέροντα. Απέχει από τα Ιωάννινα 52χλμ. και από την Ηγουμενίτσα και το λιμάνι της 30 χλμ. Πρωτεύουσά του είναι η κωμόπολη Παραμυθιά. Επίσης η Σαμονίβα, κεφαλοχώρι της Σουλιώτικης Συμπολιτείας κατά τους πρώτους αιώνες της σύγχρονης εποχής, έχει ορισθεί ως «ιστορική έδρα» του δήμου.

Βρίσκεται σε θέση που εξυπηρετείται από την Εγνατία οδό, (που συνδέει τη Θεσσαλονίκη με την περιοχή), ενώ η ολοκλήρωση της Ιονίας Οδού, σε συνδυασμό με έργα για βελτίωση του υπόλοιπου εθνικού και επαρχιακού δικτύου έχουν βελτιώσει την πρόσβαση στην περιοχή και την σύνδεση της περιοχής με τα υπόλοιπα αστικά κέντρα. Ο Δήμος Σουλίου χαρακτηρίζεται από την επιρροή των αστικών κέντρων Ηγουμενίτσας και Ιωαννίνων που αποτελούν τις κυριότερες αγορές. Παράλληλα το ημιαστικό κέντρο της Παραμυθιάς, που αποτελεί και πρωτεύουσα του Δήμου Σουλίου ασκεί σημαντικό ρόλο ως αγορά και ως κέντρο διοικητικών λειτουργιών και λοιπόν αστικών εξυπηρετήσεων. Ιδιαίτερη σημαντική είναι και η γειτνίαση με τουριστικά αναπτυγμένες περιοχές, κυρίως της Πάργας αλλά και των γειτονικών Ιόνιων νησιών, που προσελκύουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών.

Γεωγραφικά & γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά

Το ευρύτερο τοπίο του Σουλίου αποτελείται από έντονο ανάγλυφο -με ψηλούς ορεινούς όγκους, βαθιές και απότομες χαράδρες ποταμών, αλλά και πεδινές ζώνες. Οι ορεινοί όγκοι στην περιοχή σχηματίζονται κατά κύριο λόγο από τα βουνά της Παραμυθιάς και το Τσικουράτι, καθώς και τα όρη του Σουλίου. Οι δύο οροσειρές έχουν παράλληλη διάταξη με κατεύθυνση βορρά-νότου και χωρίζονται από τον ποταμό Αχέροντα. Ανατολικότερα από τα Βουνά του Σουλίου βρίσκεται πεδιάδα που ονομάζεται Λάκκα Σουλίου και αποτελεί την βασική λεκάνη απορροής του Αχέροντα.

Τα ποτάμια που διαρρέουν την περιοχή (με σημαντικότερο τον Αχέροντα), καθώς και το πυκνό δίκτυο ρεμάτων και χειμάρρων, διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερο τοπίο και ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον.

Μεγάλο μέρος της περιοχής έχει ενταχθεί στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000, λόγω της ιδιαίτερης βιολογικής και οικολογικής τους αξίας και προστατεύεται βάση της σχετικής νομοθεσίας. Η ιδιαίτερη φυσική ομορφιά του τοπίου και η οικολογική αξία της περιοχής αρχίζει να γίνεται γνωστή σε όλο και περισσότερους τα τελευταία χρόνια, και να προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Οι περιοχές αυτές αποτελούν είτε Ειδικές ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) (Special Areas of Conservation – SAC) είτε Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) (Special Protection Areas – SPA)

Σημεία ενδιαφέροντος – τοπόσημα

Η ευρύτερη περιοχή μελέτης, χαρακτηρίζεται από πλούσιο φυσικό περιβάλλον και σημεία ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, αποτελώντας σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών και περιπατητών.

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στην περιοχή των Στενών Αχέροντα, από την οποία διέρχεται ο ομώνυμος ποταμός και στην οποία περιλαμβάνονται αξιόλογοι οικότοποι, που προσδίδουν σε αυτή ένα ιδιαίτερης βιολογικής και αισθητικής αξίας τοπίο.

Στα νοτιο-ανατολικά όρια του Νομού Θεσπρωτίας με το Νομό Πρεβέζης, ανάμεσα από τις νότιες απολήξεις των ορέων Παραμυθιάς και εν μέρει των ορέων του Σουλίου, βρίσκεται το επιβλητικό φαράγγι που διασχίζει ο γνωστός από τη μυθολογία ποταμός Αχέροντας. Ο ποταμός διασχίζει την κοιλάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Δυτικής Ηπείρου και κοντά στο χωριό Τρίκαστρο εισέρχεται σε ένα φαράγγι που σχηματίζουν τα βουνά της Παραμυθιάς και του Σουλίου (Στενά Αχέροντα) απ’ όπου εξέρχεται κοντά στο χωριό Γλυκή, χτισμένο στην όχθη του ποταμού.

Πολιτισμικό περιβάλλον

Κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η μοναδική της μυθολογική και ιστορική σημασία, καθώς ο ποταμός Αχέροντας σηματοδοτούσε για την αρχαία ελληνική μυθολογία και παράδοση το σύνορο του Πάνω και του Κάτω κόσμου. (ποταμός του Άδη). Ο ποταμός Αχέροντας, η μυστηριακή Αχερουσία λίμνη που δεχόταν τα νερά του και οι παραπόταμοί του, Κωκ(υ)τός και Βουβός (Βουβοπόταμος), είναι συνδεδεμένοι με τη μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο. Αυτή η μοναδικότητα σύνδεσης του χώρου με το θάνατο είναι πολύ ιδιαίτερο και σημαντικό σημείο αναφοράς της περιοχής, καθώς παγκοσμίως δεν υπάρχουν άλλοι τόποι που να έχουν οριστεί ως σύνορο μεταξύ ζωής και θανάτου. Η κοίτη του ποταμού Αχέροντα και των παραποτάμων του, Κωκυτού και Βουβοπόταμου, κηρύχθηκαν με το ΦΕΚ 7/Β/13.01.1977 ως τόποι ιστορικοί και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Το Νεκρομαντείο, που βρίσκεται στο σημείο όπου ο Βουβοπόταμος συναντά τον Αχέροντα ήταν ένας από τους σημαντικότερους λατρευτικούς χώρους της Αρχαίας Ελλάδας, και μαζί με τις αρχαίες πόλεις Πανδοσία και Εφύρα που βρίσκονται πολύ κοντά στο Νεκρομαντείο. αποτελούν εξαιρετικά σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους στην περιοχή του Αχέροντα. Στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τον ποταμό Αχέροντα έχουν βρεθεί ίχνη της παρουσίας του ανθρώπου από τα αρχαία ως τα νεώτερα χρόνια, αφήνοντας ένα πλούσιο απόθεμα πολιτιστικής κληρονομιάς. Έτσι, στην ευρύτερη περιοχή συναντώνται σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι (Αρχαία Φωτική, Αρχαία Ελαια), θρησκευτικά μνημεία των βυζαντινών χρόνων και της τουρκοκρατίας (Βυζαντινός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου), αλλά και οχυρωματικά μνημεία, με σημαντικότερο το Κάστρο της Κιάφας που δεσπόζει στα βουνά του Σουλίου. Ιδιαίτερη αξία έχουν και οι κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί της περιοχής (Παραμυθιά, Μαργαρίτι), αλλά και η πόλη της Πάργας, που αποτελεί τουριστικό προορισμό.

Επίσης, διάσπαρτα είναι στην περιοχή τα μνημεία της αγροτικής κληρονομιάς, όπως νερόμυλοι με σημαντικότερο τον νερόμυλο του Σουλίου. Ο οικισμός του Σουλίου είχε άμεση σχέση με τις πηγές στον Τσαγκαριώτικο χείμαρρο, κατά μήκος του οποίου υπήρχαν 7 μύλοι, 6 στην αριστερή όχθη και ένα στα δεξιά. Ο καλύτερα διατηρημένος, είναι ο τρίτος από το βορρά στη θέση «Μύλοι Σουλίου» που διατηρείται σε καλή κατάσταση και βρίσκεται σε ένα μοναδικής ομορφιάς τοπίο. Η θέση εύκολα προσβάσιμη από το χωματόδρομο που ξεκινά λίγο πριν τη διασταύρωση Σουλίου - Τσαγκάρι.

Τέλος, οι οικισμοί του Σουλίου, γνωστοί και ως Τετραχώρι, που αποτελούν και το αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος, συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους τόπους ιστορικής μνήμης της Ελλάδος. Η περιοχή του Σουλίου που βρίσκεται πάνω από την κοίτη του ποταμού Αχέροντα, αποτελεί έναν ξεχωριστό τόπο ως προς την ιστορία, ενώ ιδιαίτερη αξία έχουν οι οικισμοί του, που παρά την εγκατάλειψη διατηρούν την ιστορική δομή τους, και έχουν κηρυχθεί το 2008 οριοθετημένος ως Αρχαιολογικός Χώρος.

Πολιτιστικές διαδρομές

Η περιοχή του Σουλίου, είναι προσβάσιμη από αμαξιτό δρόμο που οδηγεί από τη Γλυκή στο Σούλι. Η παλαιότερη χάραξη μέσω της «Σκάλας της Τζαβέλλαινας», στη θέση της ιστορικής διαδρομής έχει εγκαταλειφθεί. Παραμένει παρ’ όλα αυτά μια αξιόλογη διαδρομή, που προσελκύει πλήθος περιπατητών. Η Σκάλα της Τζαβέλαινας, που αποτελούσε την κύρια πρόσβαση της περιοχής του Σουλίου προς τον κάμπο, είναι ένα μονοπάτι που κατηφόριζε προς τον Αχέροντα και οδηγούσε στο χωριό Γλυκή, απ’ όπου γινόταν και η πρόσβαση προς την Παραμυθιά και την Πάργα. Σήμερα, το μονοπάτι έχει επισκευαστεί μέχρι τη Σαμονίβα και την Κιαφα, απ’ οπού μπορεί να ανέβει κανείς στο κάστρο της Κιάφας, ή να συνεχίσει την περιήγηση του στο Σουλι, και να επισκεφθεί τα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής. Από τα πηγάδια του Σουλιού, στο ξωκλήσι του Αγίου Δονάτου και το παλιό μονοπάτι για το Κούγκι, και στη συνέχεια να επισκεφθεί τα χωριά της Σαμονίβας και της Κιάφας, όπου προτείνεται η ανάβαση στο Κάστρο, που διαρκεί περίπου 15-20 λεπτά. Η πορεία μπορεί να συνεχιστεί προς τον Αβαρίκο και να καταλήξει στον Αχέροντα και την κοιλάδα των Σεριζιανών (μονοπάτι γνωστό ως Καλογέρα), μονοπάτι που αποτελούσε τη νότια πρόσβαση των σουλιωτικών χωριών προς τον Λούρο, την Πρέβεζα και την Άρτα.

Εναλλακτικά, μπορεί να ακολουθήσει τη διαδρομή προς τη Γέφυρα Ντάλα, που απέχει περίπου μισή ώρα από τη Σκάλα της Τζαβέλαινας, και αποτελεί ένα εύκολο τμήμα διαδρομής, που μπορεί να γίνει τους θερινούς μήνες και μέσα από το ποτάμι.

Η γέφυρα Ντάλα, βρίσκεται στη συμβολή του Αχέροντα με το Ρέμα του Ντάλα βρίσκεται το παλιό γεφύρι, που κηρύχθηκε το 1956 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Τέλος, μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει ανάβαση στην ανατολική οροσειρά του Σουλίου (Βούτσι, Μούργκα, Φλάμπουρο), από την κεντρική περιοχή του Σουλίου. Πάνω στο ύψωμα προφέρεται θέα προς το Ιόνιο και προς τη Λάκκα Σουλίου, σημείο όπου ξεκινούσαν οι ιστορικές διαδρομές προς Ιωάννινα.