Η έρευνα διαρθρώνεται σε τρία (3) στάδια, που αφορούν:
Στάδιο 1 Συλλογή στοιχείων
Στάδιο 2 Αναγνώριση περιοχής μελέτης (Τετραχώρι Σουλίου και η ευρύτερη περιοχή του)
Στάδιο 3 Διερεύνηση και διατύπωση προτάσεων για την προβολή και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής - πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής (Τετραχώρι).
Ειδικότερα:
Το 1ο στάδιο της έρευνας περιλαμβάνει τον εντοπισμό, τη συλλογή και μελέτη βιβλιογραφικών πηγών και όλων των απαραίτητων δεδομένων, στοιχείων και μελετών που σχετίζονται με την υπό μελέτη περιοχή, καθώς και με το αντικείμενο, το περιεχόμενο και τους στόχους της έρευνας. Περιλαμβάνει επίσης μια πρώτη ανάγνωση της περιοχής μελέτης και της διαχρονικής της εξέλιξης ενώ επιχειρεί να θέσει το υπόβαθρο θέσεων της παρούσας ερευνητικής μελέτης.
Με αφετηρία τη Γενική Περιγραφή της περιοχής μελέτης, στο πλαίσιο του παρόντος σταδίου της έρευνας (Στάδιο 1), η έμφαση δίδεται στα στοιχεία που αφορούν την Διαχρονία του τόπου, στην περιγραφική δηλαδή ανάλυση και μελέτη της εξέλιξης του τόπου στη ροή τού χρόνου, με βάση τις πηγές, τη βιβλιογραφία και αρχειακή έρευνα. Εργαλεία για την έρευνα αποτελούν οι καταγραφές παλαιότερων αλλά και νεότερων μελετητών, περιηγητών του 19ου αιώνα, καθώς και οι έρευνες και μελέτες γενικού πλαισίου, κυρίως στους τομείς της εθνογραφίας της κοινωνιολογίας, της ιστορίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας κ.ά. που προσεγγίζουν ή ερμηνεύουν το φαινόμενο του Σουλίου. Έτσι, καταγράφεται η ιστορική διαδρομή και σημασία του τόπου, ενώ γίνεται ειδικότερη αναφορά στο ιδιότυπο νομικό καθεστώς που διέπει την περιοχή, στο ζήτημα της κήρυξης της καθώς και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς που διαμορφώθηκε στην περιοχή με βάση τις πολιτικές και ιστορικές εξελίξεις. Γίνεται επίσης αναφορά στο καθεστώς προστασίας που διέπει την περιοχή, και ταυτίζεται με την ενεργό ανάμιξη της αρχαιολογικής υπηρεσίας στο χώρο του κυρίως Σουλίου.
Στη συνέχεια, καταγράφονται συστηματικά και αξιολογούνται οι υφιστάμενες μελέτες που έχουν υλοποιηθεί, αλλά και όσες έχουν εκπονηθεί για την υπό μελέτη περιοχή (Συνολικός Πίνακας Υφιστάμενων Μελετών). Σε ότι αφορά τις Μελέτες Χωρικού και Αναπτυξιακού Σχεδιασμού, γίνεται συνοπτική ανασκόπηση των σημαντικότερων μελετών και θεσμικών ρυθμίσεων αναφορικά με τον χωρικό και αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιοχής έρευνας και του ευρύτερου χωρικού πλαισίου όπου αυτή εντάσσεται. Με δεδομένο ότι ο χωρικός σχεδιασμός αποτελεί απαραίτητο θεσμικό υπόβαθρο και ταυτόχρονα εργαλείο αναπτυξιακής προοπτικής της περιοχής, είναι σημαντική η αναγνώριση των κατευθύνσεων χωρικής ρύθμισης και αναπτυξιακής προοπτικής τόσο για την εντοπισμένη περιοχή έρευνας αλλά και για την ευρύτερη χωρική ενότητα (έως και την κλίμακα της Περιφέρειας Ηπείρου). Η αναζήτηση των σχετικών μελετών-σχεδίων και προγραμμάτων οργανώθηκε στη βάση πλέγματος κριτηρίων που αφορούν σε διακριτά χωρικά επίπεδα (οικισμός, δήμος, Περιφερειακή Ενότητα/Περιφέρεια) και περιλαμβάνουν είτε ισχύουσες ή προτεινόμενες κατευθύνσεις οργάνωσης και ρύθμισης του χώρου είτε αναπτυξιακές κατευθύνσεις. Από την αποδελτίωση του διαθέσιμου υλικού αναδείχθηκαν οι σημαντικότερες τέτοιου χαρακτήρα μελέτες ή θεσμικά κείμενα, συνοπτική παρουσίαση των οποίων δίνεται στη συνέχεια.
Στο πλαίσιο της αρχειακής έρευνας, εντοπίζονται και παρουσιάζονται συνοπτικά οι μελέτες που αφορούν σε επεμβάσεις σε κτίσματα του οικισμού του Σουλίου (Μελέτες ειδικού σχεδιασμού) από την περίοδο που η οικοδομική δραστηριότητα ελέγχεται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η αρχειακή έρευνα έγινε στο αρχείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας και στο ΤΑΠΑ και επικεντρώθηκε στην ενότητα «Σούλι Θεσπρωτίας».
Ακολούθως, αναζητούνται και στη συνέχεια αξιολογούνται τα υπάρχοντα τοπογραφικά διαγράμματα, απαραίτητα για την συνέχεια των επομένων σταδίων της έρευνας (Γεωμετρικά υπόβαθρα). Η αξιολόγηση αφορά τόσο στην ορθή θέση όσο και στη γεωμετρική πληροφορία που περιλαμβάνουν, ενώ η αναζήτηση έγινε στα υπάρχοντα Τοπογραφικά διαγράμματα κλίμακας 1:5000, της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ), το διαδικτυακό τόπο της ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε καθώς και το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων & Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ), όπου και βρέθηκε ολοκληρωμένη μελέτη συνολικής ανάδειξης Τετραχωρίου Σουλίου και Κάστρου Κιάφας. Παρά τη σημασία της μελέτης αυτής, που φαίνεται ότι ακολουθεί τα συνήθως εφαρμοζόμενα για την εποχή (1999), υπάρχει η ανάγκη να ελεγχθεί με εκ νέου μετρήσεις χρησιμοποιώντας πιο σύγχρονες τεχνικές. Σε ότι αφορά στη γεωμετρική πληροφορία που τα διαγράμματα περιλαμβάνουν, αυτό που διαπιστώνεται άμεσα είναι ότι αυτή καλύπτει τις κλίμακες 1:5000 & 1:2000, αλλά σε καμία περίπτωση την κλίμακα 1:1000 ή και μικρότερες, που προτίθεται να χρησιμοποιηθούν στο παρόν ερευνητικό. Εκτός από την ύπαρξη γραμμικών σχεδίων, διαπιστώνεται επίσης η έλλειψη απεικονιστικών διαγραμμάτων (ορθοφωτοχάρτες) σε κλίμακα 1:1000.
Επιπλέον, παρουσιάζονται και σχολιάζονται έρευνες και μελέτες με σχετικό περιεχόμενο σε Ελληνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσα από υλοποιημένα παραδείγματα προστασίας, ανάδειξης, αναβίωσης και λειτουργικής ενεργοποίησης ιστορικών τόπων αλλά και γενικότερα ορεινών και εγκαταλελειμμένων οικισμών. Η περιοχή του Σουλίου, αποτελεί τόπο ιστορικής μνήμης, μοναδικό «ιστορικό τόπο» και μπορεί να χαρακτηριστεί ως «πολιτιστικό τοπίο». Είναι επομένως σκόπιμο να διερευνηθούν οι διεθνώς ενδεδειγμένοι τρόποι προστασίας και διαχείρισης της εξέλιξης ενός τέτοιου τόπου, καθώς η διατήρηση της αυθεντικότητας των ιστορικών χαρακτηριστικών και της «ατμόσφαιρας» του τόπου, σε συνδυασμό με την εισαγωγή σύγχρονων στοιχείων που θα συμβάλλουν στην αναβίωση και στην ανάδειξη του χώρου, που αποτελεί βασικό αίτημα, απέναντι στο οποίο θα τοποθετηθεί και η παρούσα έρευνα. Παράλληλα, καθώς στο Σούλι διατηρούνται ακόμη ζωντανοί κάποιοι μικροί οικιστικοί πυρήνες ανθρώπων που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τελευταία με τον τουρισμό και καθώς η προστασία ανάδειξη και ανάπτυξη ιστορικών τόπων που εμπεριείχαν ανθρώπινη κατοίκηση, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς μερική έστω αναβίωση της ζωής σε αυτούς, κρίνεται σκόπιμη η αναφορά στα ζητήματα προστασίας και αναβίωσης ορεινών εγκαταλελειμμένων οικισμών και η διερεύνηση σχετικών παραδειγμάτων.
Τέλος, με δεδομένο το στόχο της έρευνας, που αφορά την προβολή και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, κρίνεται αναγκαίο να διερευνηθούν ζητήματα που αφορούν την ανάδειξη, ανάπτυξη και προώθηση της ταυτότητας ‘πολιτισμικών τοπίων’, το γενικό πλαίσιο αλλά και η ειδικότερη αναφορά στον Ελληνικό τόπο και το τοπίο και εν τέλει στο ζήτημα της ιδιαίτερης ταυτότητας της περιοχής του Σουλίου (Η ταυτότητα του τόπου).
Η καταγραφή, αναγνώριση και ερμηνεία των ανωτέρω στοιχείων, θέτουν το υπόβαθρο θέσεων, αναγκαία συνθήκη και πλαίσιο για τη συνέχεια της έρευνας.
Το 2ο στάδιο της έρευνας αφορά την αναγνώρισης της περιοχής μελέτης (Τετραχώρι Σουλίου και της ευρύτερης περιοχής), που περιλαμβάνει τη χαρτογράφηση των χαρακτηριστικών συγκρότησης του χώρου και των κρίσιμων συντελεστών ανάδειξης του.
Η αναγνώριση της περιοχής μελέτης εστιάζει στην καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στο Τετραχώρι Σουλίου, των προ¬βλημάτων και δυνατοτήτων της περιοχής. Η συστηματική καταγραφή, κατανόηση, ανάλυση και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών συγκρότησης του τόπου βασίστηκε σε πρωτογενή και δευτερογενή έρευνα και πραγματοποιήθηκε με τη χρήση συμβατικών και σύγχρονων ψηφιακών μέσων.
Για την ολοκλήρωση του σταδίου αυτού πραγματοποιήθηκαν μια σειρά ενεργειών. Η «Χαρτογράφηση» βασίστηκε στην επιτόπια έρευνα και καταγραφή της Ομάδας Μελέτης, που απετέλεσε το βασικότερο εργαλείο στην αναγνώριση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και ταυτότητας του τόπου, αλλά και της σημερινής του κατάστασης. Η επιτόπια έρευνα περιελάβανε αναγνώριση και συστηματική καταγραφή των στοιχείων που συγκροτούν το χώρο, από την κλίμακα του συνόλου έως το μεμονωμένο κτίσμα.
Η χαρτογράφηση βασίστηκε επίσης στη συλλογή στοιχείων από τις υφιστάμενες σχετικές πηγές πληροφοριών (πχ. κτηματολογικά δεδομένα, στατιστικοί δείκτες) αλλά και σε προσωπικές επαφές και συνεντεύξεις με αρμόδιες αρχές και εμπλεκόμενους φορείς καθώς και με την τοπική κοινωνία. Η επαφή με την τοπική κοινωνία που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της καταγραφής του οικισμού, μέσα από συνεντεύξεις αποτέλεσε σημαντική πηγή για την κατανόηση του τόπου και τη διερεύνηση των δυνατοτήτων ανάδειξης του. Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, συνεντεύξεις και διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια σε απόδημους, σε συλλόγους και σωματεία αλλά και σε απογόνους επώνυμων Σουλιωτών.
Της χαρτογράφησης προηγήθηκε η Τοπογραφική αποτύπωση του Τετραχωρίου και η δημιουργία των κατάλληλων γεωμετρικών υποβάθρων, με την εφαρμογή σύγχρονων τοπογραφικών και γεωδαιτικών μεθόδων και την απεικόνισή τους σε κατάλληλα Τοπογραφικά Διαγράμματα.
Η συστηματική καταγραφή, ανάλυση και ερμηνεία των χαρακτηριστικών συγκρότησης του τόπου, περιλαμβάνει τις πιο κάτω θεματι¬κές ενότητες:
Στο τέλος του κειμένου, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της ανάλυσης, τα προβλήματα και οι αναπτυξιακές προοπτικές και διατυπώνονται σκέψεις και προβληματισμοί για την εξέλιξη του τόπου καθώς και οι κύριες κατευθύνσεις οργάνωσης του χώρου που εισάγουν στο επόμενο – τρίτο στάδιο της έρευνας, το οποίο περιλαμβάνει: