1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ

Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας του Δήμου Σουλίου. Τα δεδομένα προέρχονται από το Μηχανισμό Διάγνωσης των Αναγκών της Αγοράς Εργασίας του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΙΕΑΔ). Πρωτογενείς πηγές των δεδομένων αυτών είναι η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (δημογραφικά στοιχεία, εκπαιδευτικό επίπεδο), το πληροφοριακό σύστημα ΕΡΓΑΝΗ (δεδομένα μισθωτής εργασίας ιδιωτικού δικαίου), ο ΟΑΕΔ (εγγεγραμμένη ανεργία) και το Γενικό Εμπορικό Μητρώο ΓΕΜΗ (επιχειρηματικότητα). Σε δεύτερο στάδιο γίνεται η ανάλυση αυτών των δεδομένων αποτυπώνοντας τα προβλήματα – περιορισμούς – προοπτικές – δυνατότητες της περιοχής μελέτης.

Το σύνολο των δεδομένων και των διαγραμμάτων είναι διαθέσιμα στο διαδραστικό πίνακα στην Ψηφιακή Απεικόνιση Δεδομένων (ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ)

1.1. ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ - ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

1.1.1. Πληθυσμός

Τα πληθυσμιακά δεδομένα καταδεικνύουν ότι στο σύνολο της ΠΕ Θεσπρωτίας ο μόνιμος πληθυσμός αυξάνεται διαχρονικά καθώς από 41.820 το 1991, αυξάνεται σε 43.601 το 2001 και καταλήγει σε 43.587 το 2011. Από την άλλη πλευρά ο de facto πληθυσμός είναι λίγο πιο αυξημένος σε κάθε έτος. Εστιάζοντας σε κάθε Δήμο προκύπτει ότι η Ηγουμενίτσα διαθέτει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αγγίζοντας τους 25.814 το 2011 (59% του πληθυσμού της ΠΕ) ακολουθώντας ανοδική πορεία μετά το 1991. Ο Δήμος Σουλίου όπως και ο Δήμος Φιλιατών, παρουσιάζουν πτωτική πορεία του πληθυσμού τους. Συγκεκριμένα ο μόνιμος πληθυσμός του Σουλίου από 11.011 το 1991, μειώθηκε κατά 17.95% το 2001 και κατά 6.98% το 2011 στους 10.063 αποτελώντας το 23% του πληθυσμού της ΠΕ. Εξετάζοντας το συνολικότερο πληθυσμό της Περιφέρειας Ηπείρου προκύπτει ότι αυξάνεται διαχρονικά από 327.300 το 1991 σε 336.856 το 2011 με την ΠΕ Θεσπρωτίας να αποτελεί το 13% του πληθυσμού της.

Σε δεύτερη φάση καταγράφεται αναλυτικότερα ο πληθυσμός ανά οικισμό. Συγκεκριμένα για την περιοχή ενδιαφέροντος προκύπτει ότι το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού του Δήμου Σουλίου διαμένει στην ΔΕ Παραμυθιάς με μόνιμο πληθυσμό για το 2011 7.459 άτομα. Ακολουθεί η ΔΕ Αχέροντα με 2.146 άτομα το 2011 και η ΔΕ Σουλίου με 458 άτομα ως μόνιμο πληθυσμό το 2011. Η Παραμυθιά αποτελεί τον οικισμό με το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού καθώς παρουσιάζει 2.363 μόνιμο πληθυσμό το 2011 μειωμένο κατά 5.82% σε σχέση με το 2001. Οι οικισμοί που παρουσίασαν μεγάλη αύξηση πληθυσμού το 2011 σε σχέση με το 2001 ήταν η Γρίκα (+55.78%) και η Χόικα (36.60%).

1.1.2. Εκπαίδευση

Βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ για το 2011 προκύπτει ότι στο σύνολο της ΠΕ Θεσπρωτίας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι κυρίως απόφοιτοι Δημοτικού (13.783) ακολουθούμενοι από τους απόφοιτους Λυκείου (8.117), όσους και όσες εγκατέλειψαν το δημοτικό αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση (7.851), τους απόφοιτους Τριτάξιου Γυμνασίου και πτυχιούχοι επαγγελματικών σχολών (5.383), τους κατόχους μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου σπουδών (4.696), τους μη κατατασσόμενους (2.502) και τους πτυχιούχους μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (1.255). Εστιάζοντας στον Δήμο Σουλίου φαίνεται ότι ακολουθείται αυτό το πρότυπο καθώς οι 3.714 είναι απόφοιτοι Δημοτικού ακολουθούμενοι από 2.130 άτομα που εγκατέλειψαν το σχολείο, τους απόφοιτους Λυκείου (1.531), τους απόφοιτους Τριτάξιου Γυμνασίου και πτυχιούχοι επαγγελματικών σχολών (1.135), τους κατόχους μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου σπουδών (857), τους μη κατατασσόμενους (461) και τους πτυχιούχους μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (235).

1.1.3 Κατάσταση Απασχόλησης

Η ανάλυση των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ για το 2011 αναδεικνύει ότι το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού στο Δήμο Σουλίου είναι χαμηλότερο του ποσοστού του ενεργού πληθυσμού για το Σύνολο της Χώρας, την Περιφέρειας Ηπείρου και την ΠΕ Θεσπρωτίας και το Δήμο Ηγουμενίτσας.

1.2. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1.2.1. Συνολική Απασχόληση ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας

Η ανάλυση των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ για το 2011 αναδεικνύει ότι το ένα μεγάλο ποσοστό του ενεργού πληθυσμού στο Δήμο Σουλίου (30.01%) σε σχέση με την Περιφέρεια Ηπείρου, την ΠΕ Θεσπρωτίας αλλά και το Δήμο Ηγουμενίτσας απασχολείται στον πρωτογενή τομέα και ειδικότερα στον κλάδο της Γεωργίας, Δασοκομίας και Αλιείας. Αυξημένο είναι στο Δήμο Σουλίου, σε σχέση με τους όμορους δήμους, την ΠΕ και την περιφέρεια, και το ποσοστό των απασχολούμενων στο Δευτερογενή Τομέα (17%).

1.2.2. Μισθωτή απασχόληση ιδιωτικού δικαίου

1.2.2.1. Στοιχεία μισθωτής απασχόλησης

Εξετάζοντας τα στοιχεία μισθωτής απασχόλησης από τις ετήσιες καταστάσεις προσωπικού του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ για κάθε δήμο της ΠΕ Θεσπρωτίας προκύπτει ότι συγκριτικά ο Δήμος Ηγουμενίτσας διαθέτει τους περισσότερους μισθωτούς με ανοδική τάση από το 2015 (2.634) έως το 2019 (3.329). Οι Δήμοι Σουλίου και Φιλιατών βρίσκονται στα ίδια σχεδόν επίπεδα εμφανίζοντας και αυτοί ανοδική πορεία μισθωτών υπαλλήλων (για τον Δήμο Σουλίου καταγράφονται 537 μισθωτοί το 2019) 301 πλήρους και 236 μερικής απασχόλησης.

Όσον αφορά την ηλικιακή κατανομή των μισθωτών απασχολούμενων για τον Δήμο Σουλίου προκύπτει ότι οι τρεις ηλικιακές ομάδες που κατέχουν τις περισσότερες θέσεις μισθωτής εργασίας είναι οι 25-34 (28,31% το 2019), 35-44 (29,05% το 2019) και 45-54 (22,91% το 2019) μειούμενοι όμως κατά έτος. Σημαντική παρατήρηση αφορά το γεγονός ότι οι γυναίκες 25-34 έχασαν σημαντικό ποσοστό από το εργατικό δυναμικό καθώς από 20% το 2015 κατέληξαν σε 11% το 2019, ενώ στις γυναίκες 45-54 καταγράφηκε αύξηση των θέσεων μισθωτής εργασίας από 6% το 2015 σε 13% το 2019.

1.2.2.2. Ροές μισθωτής απασχόλησης

Οι νέες θέσεις μισθωτής εργασίας ανά Δήμο παρουσιάζουν τα επίπεδα στα οποία βρίσκεται ο καθένας από αυτούς και αναπαριστούν τη διαφορά μεταξύ προσλήψεων – απολύσεων. Στον Δήμο Ηγουμενίτσας αυξάνονται σταδιακά οι νέες θέσεις, ειδικά το 2019 έφτασαν τις 492. Οι Δήμοι Σουλίου και Φιλιατών παρουσιάζουν διακυμάνσεις στην εξεταζόμενη περίοδο εμφανίζοντας σημαντική πτώση στις νέες θέσεις το 2019. Ειδικά ο Δήμος Σουλίου ενώ το 2018 έφτασε τις 144 νέες θέσεις, το 2019 φαίνεται πως είχε απώλεια 12 θέσεων μισθωτής εργασίας.

Ειδικότερα προκύπτει ότι οι νέες θέσεις μισθωτής απασχόλησης στο Δήμο Σουλίου είναι κυρίως μερικής απασχόλησης με τις περισσότερες να δημιουργούνται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιο και Ιούλιο)

Στη συνέχεια εξετάζονται αναλυτικότερα οι ροές μισθωτής εργασίας για τα έτη 2017 – 2019 ανά καθεστώς απασχόλησης. Προκύπτει ότι το 2018 ήταν από τις καλύτερες χρονιές για το Δήμο Σουλίου, όπως και για το Δήμο Φιλιατών, ενώ ο Δήμος Ηγουμενίτσας εμφάνιζε καλύτερες προοπτικές το 2019. Συγκεκριμένα για το 2018 οι νέες θέσεις υπολογίζονται σε 144 με τη μερική απασχόληση να αποτελεί το 66% αυτών. Οι μονοψήφιοι κλάδοι με τις περισσότερες νέες θέσεις για το 2018 στον Δήμο Σουλίου ήταν οι Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης και οι Δραστηριότητες σχετικές με την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική μέριμνα.

Όσον αφορά την ανάλυση βάσει επαγγελμάτων στον Δήμο Σουλίου προκύπτει ότι οι Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές, οι Τεχνολόγοι, τεχνικού βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα και οι Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές (μονταδόροι) κατέλαβαν τις περισσότερες νέες θέσεις το 2018.

Στη συνέχεια εμβαθύνοντας στην ηλικιακή κατανομή, έμφυλη διάσταση και εκπαιδευτικό επίπεδο αυτών των νέων θέσεων μισθωτής εργασίας προκύπτει ότι στον Δήμο Σουλίου οι 25-34 ετών παρουσιάζουν περισσότερες νέες θέσεις. Όπως είναι λογικό οι περισσότερες νέες θέσεις αφορούν αποφοίτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και αυτό συμβαίνει διότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας.

1.2.3. Εγγεγραμμένη ανεργία

Σύμφωνα με τα στοιχεία της εγγεγραμμένης ανεργίας του ΟΑΕΔ για την περίοδο 2018-2020 (μέχρι και τον Μάιο του 2020), προκύπτει ότι οι περισσότεροι άνεργοι εντοπίζονται στον Δήμο Ηγουμενίτσας, έπειτα στον Δήμο Σουλίου και στη συνέχεια στον Δήμο Φιλιατών. Συγκεκριμένα, όπως και στο σύνολο της χώρας, παρατηρείται μείωση της ανεργίας τους θερινούς μήνες λόγω εποχικότητας, ενώ όπως είναι λογικό το 2020 παρατηρείται αυξημένος αριθμός ανέργων. Ειδικά από τον Μάρτιο και έπειτα, όταν τις προηγούμενες χρονιές ο αριθμός ανέργων έφθινε, λόγω της υγειονομικής κρίσης οι άνεργοι αυξήθηκαν.

Εστιάζοντας στους ανέργους ανά ηλικιακή ομάδα στον Δήμο Σουλίου προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό είναι οι 50-64 ετών ακολουθούμενοι από τους 30-39 και 40-49 ετών. Ταυτόχρονα, παρατηρείται ότι μέσα στο 2020 οι άνεργοι φαίνεται να παραμένουν αυξημένοι ακόμη και τον μήνα Μάιο, που αποτελεί την είσοδο στη θερινή περίοδο, λόγω των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης.

Τα χαρακτηριστικά των εγγεγραμμένων ανέργων του Δήμου Σουλίου τον Ιούνιο του 2020 δείχνουν ότι αυτοί απαριθμούνται σε 628. Το 49,68% αυτών είναι βραχυχρόνια άνεργοι και το 60,67% αυτών είναι γυναίκες. Το 53% είναι έγγαμοι και το 62% αυτών δεν διαθέτει τέκνα. Αναλυτικότερα προκύπτει ότι οι έγγαμοι άνδρες και γυναίκες χωρίς παιδιά αγγίζουν τους 30,57%. Οι κυρίαρχες ηλικιακές ομάδες είναι 30-39 και 40-49 με το 40,29% αυτών να προέρχεται από τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το 30,25% από την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Σε σχέση με τα προσδοκόμενα επαγγέλματα αυτά είναι κυρίως οι Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές (28,98%), οι Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες (19,11%), οι Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα (12,1%) και οι Ειδικευμένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή επαγγέλματα (12,42%). Συγκριτικά με τους υπόλοιπους δήμους προκύπτει ότι παρουσιάζονται παρόμοια χαρακτηριστικά ανέργων, πλην όμως το ποσοστό ανέργων που προέρχονται από τη δευτεροβάθμια υπερτερεί στο δήμο Σουλίου.

1.2.4. Πληθυσμός σε ακραία φτώχεια

Για την εκτίμηση του μεγέθους της ακραίας φτώχειας στην περιοχή χρησιμοποιούνται ως δείκτης μέτρησης οι εγγεγραμμένοι στο Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (πρώην ΚΕΑ). Τα στοιχεία για το ΕΕΑ περιγράφουν την κατάσταση το Φεβρουάριο του 2020 και καταδεικνύουν ότι στην ΠΕ Θεσπρωτίας υφίστανται περί τους 1.654 ωφελούμενους (856 άνδρες και 798 γυναίκες). Το μεγαλύτερο τμήμα αυτών βρίσκεται στην Ηγουμενίτσα (57%) και το 86,46% αφορά Έλληνες υπηκόους. Οι Δήμοι Σουλίου και Φιλιατών αποτελούν το 23% και το 19,9% αντίστοιχα. Μεγάλη συγκέντρωση εμφανίζεται σε στις ηλικιακές ομάδες 50-64 και 65+. Στον Δήμο Ηγουμενίτσας σχεδόν οι μισοί είναι άνεργοι, ωστόσο στα Φιλιατά το αντίστοιχο ποσοστό είναι εργαζόμενοι και στο δήμο Σουλίου όσοι βρίσκονται σε ακραία φτώχεια δύναται να είναι είτε εργαζόμενοι είτε άνεργοι. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο, οι περισσότεροι είναι Δευτεροβάθμιας και Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Εστιάζοντας στα στοιχεία συγκεκριμένα για τον Δήμο Σουλίου προκύπτει ότι υπάρχουν 381 ωφελούμενοι (206 άνδρες και 175 γυναίκες). Το μεγαλύτερο τμήμα αυτών αφορά Έλληνες υπηκόους (95,8%) ενώ πολλοί ωφελούμενοι φαίνεται πως εντάσσονται στις ηλικιακές ομάδες 50-64 και 65+. Σχετικά με την εργασιακή κατάσταση προκύπτει ότι το 38% είναι άνεργοι, το 37% εργαζόμενοι και το 25% έχουν άλλη ιδιότητα. Οι 145 αυτών είναι άνεργοι ακολουθούμενοι από 141 εργαζόμενους και παιδιά (57). Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο προέρχονται κυρίως από τη Δευτεροβάθμια με 49% και Πρωτοβάθμια εκπαίδευση με 32%.

1.2.5. Επιχειρηματικότητα

Τα στοιχεία επιχειρηματικότητας βάσει του ΓΕΜΗ (Μάρτιος 2017) δείχνουν ότι την εν λόγω χρονική περίοδο στην ΠΕ Θεσπρωτίας υφίσταντο 3.254 ενεργές επιχειρήσεις εκ των οποίων οι 19,48% (634) βρίσκονται στον Δήμο Σουλίου. Συγκεκριμένα, η κλαδική κατανομή των επιχειρήσεων δείχνει ότι σε όλους τους δήμους το Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, Επισκευή Μηχανοκίνητων Οχημάτων και Μοτοσυκλετών συνιστά τον βασικότερο κλάδο, ειδικά στον δήμο Σουλίου εμφανίζει 44.06% των επιχειρήσεων με κύριες αναλυτικές δραστηριότητες το λιανικό εμπόριο ειδών παντοπωλείου, το λιανεμπόριο ηλεκτρικών οικιακών συσκευών, το χοδρικό εμπόριο οικοδομικών υλικών και το λιανικό εμπόριο επίπλων. Οι τρεις κλάδοι που ακολουθούν είναι οι Δραστηριότητες Υπηρεσιών Παροχής Καταλύματος και Υπηρεσιών Εστίασης, οι Κατασκευές και η Μεταποίηση. Παρατηρείται ότι ο Δήμος Σουλίου εμφανίζει αυξημένη τη δραστηριότητα στους κλάδους Κατασκευών (23,04%) με δραστηριότητες εκσκαφών και μετακίνησης γαιών, και Μεταποίησης (16,27%) με κατασκευή πορτών, παραθύρων αλλά και επίπλων. Το 88.17% των επιχειρήσεων στο δήμο Σουλίου είναι ατομικές σε σχέση με το 79.12% στο δήμο Ηγουμενίτσας και το 9.31% ομόρρυθμες εταίρες. Στην Παραμυθία εδρεύουν οι περισσότερες επιχειρήσεις του Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου, Επισκευής Μηχανοκίνητων Οχημάτων και Μοτοσυκλετών, των Κατασκευών και της Μεταποίησης.

1.3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ

Στον παρακάτω πίνακα ακολουθεί η αξιολόγηση του εσωτερικού περιβάλλοντος του Δήμου Σουλίου.

Προβλήματα	Περιορισμοί
Απώλεια εργατικού δυναμικού καθώς στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ειδικά για τις γυναίκες η μισθωτή απασχόληση μειώνεται σημαντικά Υψηλό ποσοστό ανέργων εκτός γάμου και χωρίς τέκνα: επισήμανση της υπογεννητικότητας στην περιοχή Υψηλό ποσοστό ανέργων στις παραγωγικές ηλικίες Μεγάλη συγκέντρωση νέων θέσεων στο καθεστώς μερικής απασχόλησης στον Δ. Σουλίου Αν και το 2018 εμφάνισε καλή εικόνα η μισθωτή εργασία, γενικότερα δε δημιουργούνται οι απαραίτητες νέες θέσεις Το 3,8% του πληθυσμού βρίσκεται σε ακραία φτώχεια. Οι περισσότεροι εξ αυτών είναι 50-64 ετών.	Αυξημένη μείωση του πληθυσμού στο δήμο και στους σχετικούς οικισμούς σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές Στο Σούλι υφίσταται υψηλή συγκέντρωση ατόμων χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου κυρίως άνω των 40 ετών
Δυνατότητες	Προοπτικές
Εν δυνάμει εργατικό δυναμικό, που αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε κατάσταση εγγεγραμμένης ανεργίας, σε παραγωγικές ηλικίες 25-40 ετών με το 87% να είναι δευτεροβάθμιας και άνω εκπαίδευσης. Αυξημένο ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα.	Αυξημένο ποσοστό επί του συνόλου της επιχειρηματικής δραστηριότητας στους κλάδους κατασκευών και μεταποίησης σε σχέση με τους όμορους Δήμους.

Πίνακας 1. Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ – ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΔΙΟΥ ΤΕΤΡΑΧΩΡΙΟΥ

Πληθυσμιακά δεδομένα για τη Σαμονίβα (ή Σαμονίδα σύμφωνα με την ονοματολογία οικισμών της ΕΛ.ΣΤΑΤ), προκύπτουν από τις απογραφές του 1913 και μετά. Από τις απογραφές του πληθυσμού πληροφορούμαστε ότι το 1913 αριθμούσε 45 κατοίκους, το 1921 48, το 1931 95, το 1941 108, το 1951 160, το 1961 90, το 1971 102, το 1981 85, το 1991 70, το 2001 81 και το 2011 αριθμεί 35 κατοίκους. Χαρακτηριστικές είναι οι έντονες μεταβολές στον αριθμό των κατοίκων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας πεδίου που διενεργήθηκε από την ερευνητική ομάδα, σήμερα ο μόνιμος πληθυσμός του Τετραχωρίου ανέρχεται σε 46 κατοίκους που κατανέμεται ως ακολούθως ανά οικισμό: Στο Σούλι κατοικούν 29 άτομα, στη Σαμονίδα 14 άτομα και στον Αβαρίκο 3. Στην ακόλουθη διαγραμματική απεικόνιση, δίνεται η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού της περιοχής έρευνας στη διάρκεια ενός αιώνα, με εμφανείς τις κατά καιρούς σημαντικές διακυμάνσεις του πληθυσμιακού δυναμικού του Τετραχωρίου.

Ο σημερινός μόνιμος πληθυσμός του Τετραχωρίου διακρίνεται για την ελαφρά υπεροχή των ανδρών, την ανυπαρξία άλλης πλην ελληνικής εθνικότητας κατοίκων, την πολύ μικρή συμμετοχή νεανικού πληθυσμού στο σύνολο των κατοίκων, την εποχική αύξηση του πληθυσμού τους θερινούς μήνες. Αναλυτικότερα, η δημογραφική εικόνα του Τετραχωρίου συντίθεται από τα ακόλουθα δεδομένα:

Ως προς το φύλο, 25 άνδρες και 21 γυναίκες.

Ως προς τον αριθμό των νοικοκυριών καταγράφονται 18 οικογένειες.

Ως προς την ηλικιακή σύνθεση, σημειώνεται ότι δεν κατοικεί κανένα παιδί έως 12 ετών και μόλις 1 ηλικίας έως 19 ετών, 6 άτομα ηλικίας 20-39 ετών, 9 ηλικίας 40-65 ετών και 30 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.

Ο πληθυσμός του Τετραχωρίου χαρακτηρίζεται ως γηρασμένος, όπως άλλωστε συμβαίνει στην πλειονότητα των αγροτικών και ορεινών μικρών οικισμών της χώρας.

Ο εποχικός (λόγω παραθερισμού) πληθυσμός του Τετραχωρίου κατά τη θερινή περίοδο κυμαίνεται σε 10-15 άτομα, προσαυξάνοντος το δυναμικό του οικισμού κατά 25-30%.

Ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης η πλειονότητα των μόνιμων κατοίκων (76%) είναι απόφοιτοι υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικού 15 άτομα και Γυμνασίου 5 άτομα), 7 είναι απόφοιτοι Λυκείου ενώ περιορισμένη είναι η συμμετοχή όσων έχουν λάβει μεταλυκειακή (1 άτομο) και Ανώτερη ή Ανώτατη εκπαίδευση (2 άτομα).

Η κύρια ασχολία των ενεργών οικονομικώς κατοίκων είναι η κτηνοτροφία (26 απασχολούμενοι), εγκαθιστώντας δε, όρους «μονοκαλλιέργειας/μονοανάπτυξης» στην περιοχή έρευνας. Η κυρίαρχη αυτή δραστηριότητα είναι διαχρονικά συσχετισμένη με τα φυσικά χαρακτηριστικά και τη γεωμορφολογία του τόπου. Από λοιπά -πλην- οικιακών- επαγγέλματα καταγράφεται μόνο 1 οδηγός φορτηγού. Η συντριπτική πλειονότητα των μόνιμων κατοίκων, ανάλογη της ηλικιακής σύνθεσης, είναι συνταξιούχοι (56,5% των μόνιμων κατοίκων).

Συμπερασματικά, η τοπική κοινωνία του Τετραχωρίου χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα μικρό πληθυσμιακό μέγεθος, που όμως καταγράφεται αυξημένο σε σχέση με το 2011, με υπεροχή της συμμετοχής ανδρών, πρόκειται για μια ηλικιακά γηρασμένη κοινότητα, με απουσία παιδικού πληθυσμού και χαμηλό σχετικά επίπεδο εκπαίδευσης.

Η τοπική οικονομία βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην κτηνοτροφία, ενώ πολύ σημαντική είναι και η συμβολή των συνταξιούχων σε αυτή.

2.1. Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης Τετραχωρίου

Όπως αναλύθηκε προηγουμένως, η δημογραφική και οικονομική εικόνα του Τετραχωρίου σκιαγραφεί την υφιστάμενη κοινωνικοοικονομική συνθήκη διαβίωσης στον τόπο αυτό, σηματοδοτώντας το ιδιαίτερο στίγμα του. Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της καταγραφής του οικισμού, μέσα από συνεντεύξεις με πληροφορητές-κλειδιά της τοπικής κοινωνίας. Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, συνεντεύξεις και διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια σε απόδημους, σε συλλόγους και σωματεία αλλά και απογόνους επώνυμων Σουλιωτών.

Πέραν των δημογραφικών χαρακτηριστικών της τοπικής κοινωνίας, αξίζει να σημειωθούν τα δεδομένα και οι συνθήκες εξυπηρετήσεων, κοινωνικών, εμπορικών και λοιπών υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, η παροχή εκπαίδευσης των κατοίκων του Τετραχωρίου καλύπτεται από γειτονικούς οικισμούς ως εξής:

Δημοτικό Τσαγγάρι

Γυμνάσιο Γαρδίκι

Λύκειο Παραμυθιά

Επαγγελματική Σχολή/ΙΕΚ Ηγουμενίτσα - Γιάννενα

Ως προς την παροχή υπηρεσιών υγείας υπάρχει αγροτικός γιατρός στον οικισμό Τσαγγάρι για όποιον έχει την δυνατότητα να τον επισκεφθεί, ενώ ως προς τις προνοιακές υπηρεσίες των ηλικιωμένων κατοίκων καλύπτονται μέσω της δομής «βοήθεια στο σπίτι», μια φορά την εβδομάδα. Οι κάτοικοι προμηθεύονται τα είδη καθημερινής ανάγκης, τρόφιμα αλλά και λοιπά καταναλωτικά αγαθά, από τα καταστήματα των οικισμών Γλυκή, Γαρδίκι και του αστικού κέντρου της Παραμυθιάς. Σε αυτούς τους οικισμούς κατευθύνονται και για την κάλυψη προσωπικών εξυπηρετήσεων (κουρείο, κομμωτήριο κλπ). Η κοντινότερη Τράπεζα που εξυπηρετεί τους κατοίκους του Τετραχωρίου βρίσκεται στην Παραμυθιά και το αντίστοιχο ΑΤΜ στο Γαρδίκι.

Επισημαίνεται ότι δεν υπάρχει συγκοινωνία που να εξυπηρετεί τις μετακινήσεις των κατοίκων, ενώ το ρόλο αυτό συχνά εξυπηρετεί το σχολικό λεωφορείο.

Οι τεχνικές υποδομές της περιοχής έρευνας είναι περιορισμένες και χαμηλής ποιότητας. Για την ύδρευση, υπάρχουν υδρομαστεύσεις σε δύο σημεία και μία γεώτρηση. Για την συλλογή και διαχείριση απορριμμάτων έχουν τοποθετηθεί κάδοι ενώ δεν υπάρχει αποχετευτικό σύστημα (κάθε κατοικία έχει βόθρο).

Σειρά προβλημάτων και ελλείψεων καταγράφονται από τους ερωτώμενους κατοίκους αναφορικά με τις συνθήκες της κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας που βιώνουν στο Τετραχώρι. Χαρακτηριστικά αποσπάσματα δίνονται στη συνέχεια:

Η βαρύτητα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της περιοχής έρευνας αποτελεί για τους κατοίκους της περιοχής έρευνας κύριο περιοριστικό παράγοντα «ανάπτυξης» της, όπως εύγλωττα αποτυπώνεται στα ακόλουθα αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που διενεργήθηκαν από την ερευνητική ομάδα:

…Οι κάτοικοι δεν έχουν τίτλους κυριότητας, πρόβλημα που δημιουργήθηκε την περίοδο 1936-38, όταν με απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Νομού Θεσπρωτίας, η δημόσια έκταση του Σουλίου παραχωρήθηκε στο Συνεταιρισμό Αποκατάστασης Ακτημόνων Κτηνοτρόφων (Σ.Α.Α.Κ.). Τα μέλη του Συνεταιρισμού έχουν τη νομή και όχι την κατοχή. Μπορούσαν μόνο να αναστηλώσουν παλιές σουλιώτικες οικίες πάντα με την άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

…Οι κάτοικοι δεν έχουν τίτλους κυριότητας, πρόβλημα που δημιουργήθηκε την περίοδο 1936-38, όταν με απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Νομού Θεσπρωτίας, η δημόσια έκταση του Σουλίου παραχωρήθηκε στο Συνεταιρισμό Αποκατάστασης Ακτημόνων Κτηνοτρόφων (Σ.Α.Α.Κ.). Τα μέλη του Συνεταιρισμού έχουν τη νομή και όχι την κατοχή. Μπορούσαν μόνο να αναστηλώσουν παλιές σουλιώτικες οικίες πάντα με την άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

…Δηλαδή στο Σούλι να καταλάβετε είναι οι μόνοι κάτοικοι από όλοι την Ελλάδα που δεν έχουν δική τους ιδιοκτησία.

…Ποιος θα επενδύσει κάπου που δεν είναι δικό του, που δεν του ανήκει …Ένας τόπος αν θα παραχωρηθεί σε κάποιον θα πάρει και κάποια αξία. Ας μην είναι ιδιοκτησία, ας είναι μία επινοικίαση.

H ανεπαρκής προσβασιμότητα από και προς την περιοχή έρευνας και η κακή κατάσταση του οδικού δικτύου, αποτελεί επίσης σοβαρό ανασταλτικό παράγοντα «ανοίγματος» και συνδεσιμότητάς της με τον ευρύτερο χώρο, εντείνοντας την αίσθηση του «απομονωμένου τόπου». Η πρόσβαση προς τους οικισμούς του Σουλίου (από Γλυκή κλπ), χαρακτηρίζεται από την κακή κατάσταση του κύριου οδικού δικτύου.

Η επικοινωνία μεταξύ των οικισμών του Τετραχωρίου χαρακτηρίζεται επίσης από την κακή κατάσταση του αγροτικού δικτύου και ειδικότερα από Κιάφα – προς Αβαρίκο.

Για την περιγραφή των συνθηκών και της κατάστασης των μονοπατιών, της μετακίνησης στο χώρο και της πρόσβασης προς τα μνημεία, χαρακτηριστικά είναι τα αποσπάσματα από συνεντεύξεις των πληροφορητών κλειδί, όπως παρατίθενται ακολούθως:

…«Το Σούλι θα πρέπει πρώτα να είναι προσβάσιμο σαν περιοχή. Θα πρέπει ο δρόμος ο οποίος είναι από τη Γλυκή προς το Σούλι, να μπορέσει να γίνει όσο το δυνατόν πιο ασφαλής και από κει και πέρα να δούμε, θα στρωθεί και ορισμένα κομμάτια με πίσσα, ορισμένα κιγκλιδώματα θα πρέπει να μπουν, ορισμένες απαραίτητες διαπλατύνσεις. Θα πρέπει να γίνει για να έχει πρόσβαση ο κάθε επισκέπτης, που θέλει να πάει στον ιστορικό χώρο του Σουλίου και γενικότερα στα χωριά του Σουλίου».

…Να φτιαχτούν τα μονοπάτια …για μένα στο Κάστρο θα έπρεπε να πηγαίνει και αυτοκίνητο. Ε, όχι για πολυτέλεια. Ως ανάγκη. Βγήκε ένας, έσπασε το πόδι χτύπα ξύλο. 'Επαθε ένα καρδιακό επεισόδιο, πώς θα κατέβει κάτω; Έκτακτη ανάγκη. Ε και γιατί να αποκλείσουμε τον πατέρα μου που είναι ογδόντα πέντε χρονών και δεν μπορεί να βγει. Τέτοιες περιπτώσεις. Να μπορεί ένας ηλικιωμένος που θα έρθει στην Κιάφα και θα πει θέλω να δω το Κάστρο. Γιατί αυτός ο άνθρωπος να μην έχει το δικαίωμα να βγει; Εγώ δε λέω να είναι ελεύθερη η πρόσβαση με τα αυτοκίνητα κάθε μέρα, αλλά να υπάρχουν κάποιες προτεραιότητες. Ένας γέρος που θέλει να δει το Κάστρο, γιατί να μην μπορεί να το δει; Μπορεί να είναι στα τελευταία της ζωής του να πει ότι και αυτός "θέλω να δω το Κάστρο".

Ως προς την έλλειψη βασικών κοινωνικών υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας αλλά και εξυπηρέτησης καθημερινών αναγκών, οι συνθήκες περιγράφονται χαρακτηριστικά στα αποσπάσματα των μαρτυριών κατοίκων, ως ακολούθως:

…Επειδή μεγαλώσαμε εδώ το ΄χαμε συνηθίσει. Είναι μία συνήθεια, όταν πρέπει να ψωνίσουμε πάμε Γλυκή, Καναλάκι... Παραμυθιά. Για κέντρα υγείας, Παραμυθιά Καναλάκι. Και όλες οι υπηρεσίες είναι εκεί.

…Και οι μεγαλύτεροι άνθρωποι που δεν έχουν αυτοκίνητο, αισθάνονται απομονωμένοι. Με την προϋπόθεση ΌΤΑΝ μπορέσεις και κατέβεις κάτω, φροντίζουν από πριν ΚΑΙ σου δίνουν μία λίστα, τους παίρνεις τα πράγματα. Παράδειγμα στο φαρμακείο, τα φαρμακευτικά είδη και όλα αυτά τα φέρνει το "βοήθεια στο σπίτι", το πρόγραμμα του δήμου. Άμα θα χρειαστεί πάνε κάθε μέρα σε όλα τα χωριά. Δεν το σταματήσαμε ποτέ, τους φέρνουν ρε παιδί μου τα απαραίτητα. Σε πολλούς φέρνουν και τρόφιμα άμα χρειάζονται.

…Πλανόδιοι πωλητές: φούρνος, μανάβης, ψάρια. Από σούπερ μάρκετ, από αυτά σου δίνουν μία λίστα. Σου λένε ξέρεις τι ; Όταν κατέβεις για ψώνια, πάρε μου και μένα αυτά. Θα τα πάρεις. Είναι κρίμα.

Ελλείψεις στις υποδομές και την παροχή υπηρεσιών τηλεπικοινωνίας (Wifi, δίκτυο τηλεφωνίας) καταγράφονται, όπως χαρακτηριστικά αποτυπώνεται ακολούθως:

…Νερό και ρεύμα έχουμε. Δεν έχουμε οπτική ίνα. Οπότε, ειδικά χειμώνα με την κακοκαιρία σήμα δεν έχουμε για τα κινητά, κάλυψη παντού, δηλαδή δεν έχουμε ...Τα σταθερά τηλέφωνα δηλαδή το χειμώνα, μέχρι να τελειώσουν οι βροχές, να έρθει η άνοιξη για τα καλά, μπορεί να έχει και από τις εκατό μέρες τις δέκα τηλέφωνο, τις δεκαπέντε.

Από τους πληροφορητές-κλειδί, καταγράφηκε η έλλειψη χώρων φιλοξενίας και εστίασης (πέραν του λειτουργούντος σήμερα ξενώνα-ταβέρνα) και του καφενείου στην είσοδο του χωριού) και η πρόταση αποκατάστασης ερειπίων για τουριστικά καταλύματα. Επίσης σημειώθηκε η έλλειψη μουσειακού χώρου.

Ως προς την κατάσταση του οικιστικού περιβάλλοντος και του ευρύτερου χώρου, σημειώνεται η έλλειψη σήμανσης, πληροφόρησης και ενημέρωσης για τα σημεία αναφοράς της περιοχής έρευνας, όπως χαρακτηριστικά καταγράφεται:

…Δηλαδή παρατημένο, ούτε μία πινακίδα. Δεν έχει πινακίδα. Πουθενά δεν υπάρχει καν σήμανση.

…Τώρα έρχονται βλέπουν , δεν ξέρουν τι είναι αυτό που βλέπουν και φεύγουν.
Δεν ξέρουν καν σε ποιο Σούλι έχουν πάει. Τι είναι αυτά που βλέπουμε; Τι είναι αυτά τα στρόγγυλα; Αυτά τα στρόγγυλα που βλέπουμε τι είναι;

…Και διαβάζουν την ιστορία και έρχονται να δουν αυτά που διαβάζουν και δε βλέπουν τίποτα. Με ποιον να συνεννοηθούν; Αν θα πετύχουν εμένα και ξέρουν αγγλικά ή τον Φώτη ή την Εύα θα συνεννοηθούν. Αν πετύχουν κάποιον άλλον, δεν μπορούν να συνεννοηθούν.

…ταμπέλες με τα χέρια και κάτι τοξάκια…δεν υπάρχει έστω ένα ενημερωτικό φυλλάδιο. Ένα φυλλάδιο με πέντε έξι σελίδες. Τι είναι το Σούλι. Πέντε πράγματα, όχι λεπτομέρειες. Τις λεπτομέρειες όποιος θέλει θα ψάξει μετά, θα τις βρει.

…Και πως κινείσαι εσύ, με τις διαδρομές, με τους χάρτες διάφορα τέτοια. Δηλαδή εδώ ξεκινάει , αυτό είναι αυτό ...αυτό είναι εκείνο.

…Και ένας άνθρωπος εδώ στο σχολείο να μπορεί να τους κατευθύνει. Ένας άνθρωπος εδώ. Η αναγκαιότητα καθαρισμού του χώρου υπό την εποπτεία της Αρχαιολογικής υπηρεσίας και του Δήμου, καθώς και η επισήμανση των κατοίκων αναφορικά με την εγκατάλειψη, ερήμωση και ερείπωση της περιοχής, με έμφαση τόσο στο δημόσιο χώρο όσο και στα κτίσματα καταγράφεται ως ζήτημα προτεραιότητας για την ποιότητα ζωής στο Τετραχώρι.

Παράλληλα όπως προκύπτει από την έρευνα πεδίου, ο επανακαθορισμός ζωνών φαίνεται απασχολεί τους ερωτώμενους:

…πολλοί εμπλεκόμενοι φορείς, πολλές διαφορετικές ζώνες. Αλλού μπαίνει το Υπουργείο Γεωργίας και Ανάπτυξης, αλλού μπαίνει η Περιφέρεια. Τα διοικητικά όρια είναι διαφορετικά. Λιβάδια, ζώνες...

Η βόσκηση των ζώων στο σύνολο σχεδόν της περιοχής έρευνας (και εντός οικισμού), εντοπίστηκε ως πρόβλημα από την ερευνητική ομάδα και τέθηκε για σχολιασμό από τους πληροφορητές-κλειδία το κατά πόσο ενοχλούνται από αυτό ή εάν το θεωρούν ως μέρος της φυσιογνωμίας του τόπου:

…Είναι, δεν το συζητάμε… Τώρα το ότι πρέπει να είναι λίγο ελεγχόμενη κατάσταση, είναι κρίμα να μπαίνουν μέσα στα μνημεία και μέσα στα πηγάδια και μέσα στα σπίτια του ενός και του άλλου.

Αντίστοιχα, ως προς την καθολική αντίρρηση των κατοίκων για τη λειτουργία κτηνοτροφικού πάρκου, αιτιολογούν ως ακολούθως την άποψή τους αυτή:

…Γιατί για να μετακινηθείς να πας σε όλες τις εγκαταστάσεις, να πας στο κτηνοτροφικό πάρκο που δεν έχει δρόμο, έχει ένα χωματόδρομο, δεν έχεις νερό δεν έχεις ρεύμα, είναι πολύ δύσκολο να γίνει αυτή η μετακίνηση. Και δεν είναι ότι παίρνω ένα αυτοκίνητο το πάω. Για να σηκωθούν όλες οι εγκαταστάσεις να φύγουν είναι πολύ δύσκολο.

Προτείνουν δε:

…Στους κτηνοτρόφους που υπάρχουν να δοθεί ένας μέρος στο κτηνοτροφικό πάρκο στους ενεργούς κτηνοτρόφους, αφού πρώτα θα πάει ρεύμα, νερό και δρόμος. Και να το χωρίσουν Και το κράτος θα πρέπει να δώσει μία επιδότηση! Να δώσουν στον καθένα συγκεκριμένο κομμάτι γης...Και να σου δώσουν και τις παροχές που μπορείς να έχεις το κίνητρο δηλαδή να πας. Γιατί για να πάρεις μια εγκατάσταση και να την πας εκεί πέρα... Καταρχήν άμα θα την γκρεμίσεις για να την πας εκεί πέρα... θα διαλυθεί. Δε μετακομίζεται η εγκατάσταση. Να πας να κάνεις μια καινούρια εγκατάσταση, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα.

Εν κατακλείδι, ως κοινός άξονας των διαπιστωμένων από τους ερωτώμενους κατοίκους του Τετραχωρίου ελλείψεων, προβλημάτων και ανεπαρκειών, αναδεικνύεται η έλλειψη συνολικού σχεδιασμού για το Σούλι:

…Ότι έχει γίνει έχει γίνει σαν πρόχειρο ας πούμε. Δεν έχει γίνει κάτι οργανωμένα ... πάντα υπάρχει ένα εμπόδιο ώστε σε κάθε έργο γίνεται μία προχειρότητα.

Οι ιδιαιτερότητες που καταγράφηκαν για την περιοχή έρευνας φαίνεται ότι ενυπάρχουν στην αντίληψη των κατοίκων περισσότερο ως μειονέκτημα, παρά ως «χωρικό προνόμιο».